شکل‌گیری بازارهای رفاهی و تجاری در ایران
زمان، ما را در امواج ثانیه‌ها، بر ساحل زندگی و افق تکامل می‌نشاند. کره خاکی را تصور می‌کنم و در انزوای این رنگ‌آمیزی حیرت انگیز محو می‌شوم و افکارم را در پستی و بلندی‌ها به زمان و تاریخ می‌بافم. تاریخ بر بال زمان نشسته است و پیشینیان با دستاوردها، دلاوری‌ها، ایجاد بناها و رشد علم و فرهنگ، تاریخ را ساخته‌اند و نسل به نسل به دست فرزندان سپرده‌اند که هرکدام نماد تمدن، ذکاوت و همت مردم این دیار بوده است.
اگر تاریخ ایران را در دو بازه زمانی قبل و بعد از اسلام در نظر بگیریم، به نشانه‌های مشترکی می‌رسیم و در می‌یابیم که ایرانیان از بدو ورود به سرزمین پارس مردمی هنرمند، عالم، ژرف اندیش و جویای نام بوده‌اند و این صفات را قرن‌ها بر دوش کشیده‌اند. تاریخ ایران تا طلوع اسلام دستاوردهای سازه‌ای بسیاری را در کارنامه خود دارد که مبتنی بر اقلیم و خلق و خوی مردم هر سرزمین این سازهها را از نوع معماری می‌توان تفکیک کرد.
همه آنها اما در یک موضوع مشترکند و آن ذات هنری ایرانیان است که با تغییر و تحولات در فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی همواره استوار است و بر تمدن دیرینه خود می بالند، اما بعد از ورود اسلام، تحولی در معماری ایرانی با ساخت مساجد و طراحی‌های بی نظیر آغاز شد. از این رو در کنار این مساجد و سازهها حجره‌هایی ایجاد کردند که معادل آن در عصر نوین بازار تجاری نامیده می‌شود. حال این بازار تجاری است که مسجد را در دل خود جای داده است.
هم اکنون در قرن بیست و یکم و در دنیای در حال توسعه قرار گرفته‌ایم و هر روز شاهد رشد برق‌آسای علم و تکنولوژی هستیم. امروز در کشورهای غربی، ایجاد امکانات به جهت القای حس زنده بودن و معنا بخشیدن به واقعیتی به نام زندگی و اقناع انسان‌ها در حس رضایتمندیست که سبب رشد و صلح با جهان درون و پیرامون شده است. آنها به این واقعیت رسیده‌اند که به فکر آیندگان خود باشند و بهره‌برداری از فرصت‌ها یا همان کار آفرینی را سرلوحه خود قرار داده‌اند.
دیریست که بسیاری از کشورها در حال زمینه‌سازی و ایجاد بستری مناسب برای خدمت به کشور و اتباعشان در تکاپویند که خدمات رفاهی بیشتری برای زندگی بهتر ارائه دهند. از این رو با مطالعات و پژوهش در این راستا، به این نتیجه رسیدند که اغلب مردم در فضای بازار، تردد بیشتری دارند، یا فروشنده‌اند یا مصرف کننده. بنابراین با قرار دادن دو مرجع مهم بازار و خدمات رفاهی-تفریحی در کنار یکدیگر به سوی طراحی و ساخت شاپینگ مال‌ها روی آوردند که در دنیای امروز حرکتی استراتژیک و بسیار حرفه‌ای است. این کار نه تنها در رشد فرهنگ مؤثر است، بلکه سبب ترویج اشتغال، جذب گردشگر، توسعه دانش ساختمانی، ایجاد فضای علمی، طراحی شیوای هنر و از همه مهمتر در الگوی اقتصاد کلان، کمک به متمرکز شدن سبد ارز می‌شود.
عرضه و فروش کالا به سوی مشتری‌مداری با محوریت خدمات پیش می‌رود و مهم‌ترین فرایندیست که در بازار هدف حس امنیت را در مخاطب برای خرید ایجاد می‌کند و همواره در حفظ مصرف‌کننده و مشتری کوشاست. پس به یک تناسب می‌رسیم، با رشد جمعیت و تکامل انسان‌ها، مشاغل جدید هم به‌وجود می‌آید و در کنار آنها تولیدات هم متنوع شده و متقاضی افزایش پیدا می‌کند. حال پرسشی اینگونه ایجاد می‌شود که آیا باید مردم کیلومترها راه برای خرید طی کنند تا از محصول، خدمات و امکانات رفاهی بهتری بهره برند؟
در شهرهای بزرگ برخی محدودیت‌ها حذف و تعداد جدیدی فرصت اضافه شده است. به عنوان مثال رفت و آمدها بسیار دشوار بوده است، اما در حال حاضر با وجود وسایل نقلیه بسیار سهل شده است و معضل ترافیک به آن دامان زده است. پس نخستین مسئله راه و دسترسی است. با روند رو به رشد جمعیت که ذکر شد، بازار شکل تازه‌ای به خود گرفت و سبب به‌وجود آمدن بازارهای کوچک محلی شد که هنوز هم پا برجاست. با مطالعه و اندازه‌گیری و البته ارزیابی این موضوعات، نقش اجتماع در بازار و میزان خرید افراد بر پایه نظریه ارزیابی آقای واقن مورد بررسی قرار گرفت که افراد بر چه اساس خرید می‌کنند و به بازار مراجعه می‌کنند؟
مصرف کنندگان محصولات و خدمات معمولاً بر اساس چهار گام دست به خرید و حضور در بازار می‌زنند:
گام اول: بر پایه عقلانیت یا عقلایی
گام دوم: بر پایه احساسات و عواطف
گام سوم: بر پایه روزمر‌گی
گام چهارم: بر پایه ایجاد تهییج
امروز این گام‌ها در برنامه استراتژیک ایجاد بازار مد نظر قرار می‌گیرند، اما با این تفاوت که هدف کار آفرینان یا ایجاد کنندگان بازارهای تجاری بزرگ تنها پیرامون جامعه اطراف آن نمی‌گردد، بلکه با دیدگاه حرفه‌ای به این مهم می‌پردازند، پس مدیریت این موضوع به ارتقا، رشد و بالا رفتن بلوغ بازار می‌اندیشد و برنامه‌ریزی آن براساس مشتری محوری یا بازار محوری است نه محصول محوری.
این دیدیگاه حرفه‌ای را در ایران از سال‌ها پیش مشاهده کرده‌اید. چهار باغ اصفهان را به جرات از قدیمی‌ترین شاپینگ مال‌های ایران می‌توان نامید. معماری شکیل و زیبا که آمیخته با رنگ و لعاب هنر ایرانی است. وجه استراتژیک ایجاد آن نیز به لحاظ جغرافیایی و راه‌های دسترسی و از همه مهمتر قرار گرفتن فضای تجاری در کنار فضای رفاهی بسیار حیرت انگیز است.
سال‌ها از انگیزه ساخت سازه‌های ماندگار و تمدنی در ایران می‌گذرد. در غرب کلان شهر تهران، در جوار دریاچه خلیج فارس و در دامان کوه‌های البرز، ابر سازه‌ای ریشه دوانده است که از ایده‌ای رویایی به دستاوردی غیر قابل تصور تبدیل شده است. بازار بزرگ ایران-ایران مال- ، اتفاقی است که در دهه اخیر، کار آفرینان با همراهی نخبگان، دوراندیشان و چیره‌دستان با بصیرتی عمیق، همه توانمندی خود را برای ایجاد سازه‌ای کهن با هدف توسعه رفاه و رضایت مردم ایران زمین به خدمت گرفتند و میراثی در قرن بیست و یکم برای مردم و آیندگان به یادگار نهادند.
ابر سازه ایران مال به لحاظ طراحی بسیار متنوع است. در واقع ویژگی‌های منحصر به فرد این مجموعه خیره کننده است و نمی‌توان فضاها و خصوصیات و جلوه‌های آن را در یک مطلب بیان کرد. می‌توان گفت که این پروژه از لحاظ حرفه‌ای، کاملاً انعطاف‌پذیر است.
دنیای تکنولوژی در حال پیشرفت است و انسان‌ها در سیر تکامل می‌کوشند، اما نکته جالبی که در این بین وجود دارد این است که انسان‌ها در خاطراتشان غرق و برخی برای دست یافتن به آرزوهایشان در تکاپویند. در نوستالوژی فرو رفتن، حال و هوای بسیاری را تغییر می‌دهد، مخصوصاً ایرانیان، زیرا سنت و پیشینه فرهنگی خود را حفظ کرده‌ایم. به‌عنوان مثال هنگامی که به بازار سنتی وارد می‌شویم، یا به سراهای قدیمی عزیمت می‌کنیم، هوش و حواس از سرمان می‌پرد. چنین نتایجی را برای سازه‌های نوینی که بر افراشته می‌شوند نیز به کار می‌گیرند. در مجموعه ایران مال فضایی را به این امر اختصاص داده‌اند که بازار سنتی یا همان سوق نام دارد و به جرأت می‌توان گفت از دیدنی‌ترین مکان‌های این پروژه است.
در اجرای این فضا بیشتر تناسبات دستگیره و تیمچه قمی ترکیب شده است. 4 فضای تجاری وجود دارد که برای طراحی آن از تکنیک‌ها‌ی مختلف استفاده شده است. از الگوی تالار کاخ گلستان نیز که یک کار آیینه‌کاری است در این فضا استفاده شده است. ترکیب لایه کار، در واقع ترکیب گچ و آیینه که از تکنیک‌ها‌ی بسیار جذاب است که در معماری کاشان و اصفهان رایج است. در برخی از سقف‌ها به پیروی از سقف عالی‌قاپو، معرق چوب کار شده که از تکنیک‌ها‌ی بسیار جذاب و نفیس این معماری است.
براساس معماری سنتی در ایران، بازدیدکنندگان مستقیم وارد بازار نمی‌شوند، در واقع از گوشه‌ها وارد و به فضای هشتی (فضای تقسیم در معماری) می‌رسند که این فضا بر مبنا کاسه‌سازی از شاهکارهای معماری دوره قاجار، انجام شده است. ورودی بازار تخت و نمادی از عالی قاپو و فضاهایی است که به صورت گره چین است که کاسه تخت نام دارد و با گره چینی بسته شده و دارای دو ستون است که فضای ورودی دعوت‌کننده و جلوخان محسوب می‌شود.
فضای سوق طوری در نظر گرفته شده است که کاربری تجاری دائم ندارد، یعنی به صورت فصلی یا به صورت یک یا دو ماهه است و هر فضا به کاربردی متفاوت اختصاص یافته است. می‌توان گفت، این طراحی مدرن نمادی از ارزنده‌ترین معماری سنتی در ساختار بازارهای سرپوشیده در کل ایران است که آرامش خاطر در بازدید کننده‌های داخلی و جذابیتی پریور در روحیه گردشگران خارجی تداعی می‌کند. این مهم، حماسه‌ای برای ماندگاری نام و تمدن ایران اسلامی است.
