مجتمع های چندمنظوره تجاری، فرهنگی، تفریحی و ورزشی و تاثیر آن بر زندگی شهری

مجتمع‌های بزرگ چندمنظوره تجاری، فرهنگی، تفریحی و ورزشی از واقعیت‌های امروز زندگی‌ شهری در دنیا محسوب می‌شوند. امکانات و تسهیلات بالای این مجتمع‌ها همچون وجود مکان‌های فرهنگی، ورزشی ، سالن های سینما، رستوران‌ها، کافه‌ها و شهربازی‌ها، سالنهای همایش، نمایشگاههای متنوع علمی و صنعتی،فروشگاههای متنوع، مراکز مذهبی و عبادی و ... جذابیت خاصی به این مجموعه‌ها به ویژه در میان نسل جدید بخشیده است.

آفتاب‌‌نیوز :

علی حاتمی *- تجمیع این امکانات در یک مجموعه، ضمن تامین نیازهای مختلف شهروندان، موجب صرفه‌جویی در وقت و انرژی نیز می‌شود. در شرایط عادی، شهروندان برای رفع احتیاجات خود باید به مکان‌های مختلف جهت خرید، استفاده از سینما و یا پارک مراجعه کنند. ترافیک شهری و شلوغی جاده‌ها، امکان بهره‌برداری همزمان از این فضاها را از مردم سلب کرده است. امروزه با ایجاد مجتمع‌های چندمنظوره در اقصا نقاط دنیا، این امکان برای مردم فراهم شده است که در زمان و محیط واحد همه نیازهای فرهنگی، تجاری و ورزشی خود را مرتفع نمایند.

مزیت بزرگ این مجتمع‌ها در کنار ایجاد قدرت انتخاب فراوان در خرید اقلام مصرفی برای شهروندان در  امنیت و آرامش آن است. مجتمع‌های بزرگ چندمنظوره با  داشتن پارکینگ‌های مطمئن، سیستم امنیتی هوشمند و مدیریت سازمان‌یافته، همانند شهرکی امن، امکان بروز مخاطرات مالی و جانی برای شهروندان را به حداقل ممکن کاهش می‌دهند. این مجتمع‌ها همچنین با ارائه خدمات نوین و ایجاد فضاهای باز و دلنشین، نقش و سهم به سزایی در ایجاد محیط روانی مناسب برای شهروندان و ایجاد تعامل و هم‌اندیشی میان آنها دارند. 

در دنیای امروز که رسانه‌های جمعی و فضای مجازی ذهن و روان افراد جامعه را به خود مشغول ساخته و افراد زمان و وقت قابل توجهی در روز را به گشت و گذار در فضای مجازی اختصاص می‌دهند، تاسیس و گسترش چنین مجتمع‌هایی به نوبه خود می‌تواند منتهی به فارغ شدن افراد از فضای مجازی و حضور در محیط اجتماعی گردند. نقش چنین مجتمهایی برای اوقات فراغت در قیاس با استفاده مفرط از فضای مجازی و آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از آن به ویژه برای قشر جوان جامعه که به یکی از دغدغه‌های بزرگ امروز جامعه تبدیل شده است، مبرهن میگردد. 

امروزه در دنیا، در عین حالیکه نظاره‌گر روند رو به رشد ایجاد مجتمع‌های بزرگ چندمنظوره هستیم، در کشور ما نیز ، گام‌های بزرگی در این راستا برداشته شده است. تاسیس مجتمع‌های به ظاهر چندمنظوره در مناطق مختلف شهر تهران و همچنین دیگر کلان شهرهای ایران از جمله تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز از جمله این تلاش‌ها است. این مراکز که عمدتاً با همت بخش خصوصی ساخته شده‌اند، با برخورداری از امکانات نوین شهری، تاثیر به سزایی در تامین نیازها و احتیاجات روزمره زندگی شهروندان ایرانی داشته‌اند.

 البته امکانات و شرایط موجود در این مجتمع‌ها، هنوز فاصله بسیار زیادی با استانداردهای جهانی مربوط به مجتمع‌های چندمنظوره داشته و همه عناصر و شاخصه‌های این حوزه را در برندارد. در واقع می‌توان گفت که عمده تمرکز این مجتمع‌ها، ایجاد واحدهای تجاری جهت خرید محصولات مصرفی و فودت کورت‌ها و رستوران‎ها بوده و مع الاسف توسعه بخش‌های فرهنگی، مذهبی و ورزشی در این مجتمع‌ها تا حد زیادی مغفول مانده ‌است.  

کلان شهر تهران، هم اکنون به یکی از شلوغ‌ترین و پرترافیک‌ترین شهرهای جهان تبدیل شده است و به عنوان شهری با مرکزیت سیاسی و اقتصادی ایران، بیشترین تعداد مهاجر در طول روز را دارد، پاسخگویی به نیازهای اجتناب‌ناپذیر این طیف عظیم جمعیتی، امکانات و فضاهای شهری خاص خود را می‌طلبد. در این بین، تکثّر و حجم بالای جمعیت شهری از یک سو و نبود فضاهای باز و بزرگ از طرف دیگر، ایجاب می‌کند که مجتمع‌هایی با شاخصه‌های همه‌جانبه و مختلف تاسیس شوند تا با ارائه خدمات متنوع و تسهیلات تفریحی و رفاهی مختلف، بتوانند نیازهای عادی و روزمره شهروندان با هر طبقه و سطح معیشتی را برطرف سازند. از همین رو می توان به نقش و تاثیر عوامل ذیل در ظهور و پیدایش این مجتمع‌ها پرداخت. 

زمان

در زندگی شهری با توجه به حجم بالای ترافیک و مشغله‌های کاری افراد، یکی از مهمترین دغدغه‌ خانواده‌ها، دسترسی به مراکزی است که بتوانند با طی کمترین مسافت و صرف کمترین زمان، نیازهای متنوع فرهنگی و اقتصادی شان را برطرف سازند.در این بین، مجتمع‌های چند منظوره با ارائه و عرضه طیف وسیع خدمات و محصولات به صورت متمرکز، به میزان قابل توجهی از اتلاف زمان و انرژی جلوگیری می‌کنند. البته این امر منوط به آن است که این مجتمع‌ها پراکندگی مناسبی در سطح شهر داشته باشند تا با کاهش تردد افراد در سطح شهر، به سهم خود باعث کاهش آلودگی هوا و ترافیک شهری شوند.  

محیط

مزیت دیگر مجتمع‌های چندمنظوره، ایجاد فضای مناسب برای فراغت و تفریح شهروندان است. به تعبیر دکتر سعیدی جامعه‌شناس معاصر، خرید در ایران امروز تا حدودی جزو «اقلام فراغتی» شده و ایرانیان علاقه‌مندند تا بخشی از اوقات فراغت خود را در فضاهای مدرن، امن و خانوادگی مراکز خرید سپری کنند و بدین ترتیب مفهوم «دموکراتیزه شدن خرید» در ایران شکل گرفته‌است. مجتمع¬های چندمنظوره با فراهم‌آوردن فضاهای مختلف تجاری، ورزشی، تفریحی، فرهنگی و مذهبی در زیر یک سقف، موجب همراهی افراد مختلف خانواده با یکدیگر در زمان خرید و به تبع آن افزایش نشاط و تحرک شده‌اند که در شرایط کنونی و با توجه به شاغل بودن اکثر والدین و دوری آنها از فرزندان در طول روز، این امر اثر مثبتی بر کاهش استرس و افزایش همبستگی خانواده‌ها دارد. در این خصوص طی تحقیقات بعمل آمده در دانشگاه ماساچوست راجع به رواج مجتمع‌های چندمنظوره فرهنگی، تجاری و ورزشی در مناطق مختلف دنیا  ذکر شده است که والدینی که درصدد نظارت بر تفریحات و علائق نوجوان‌های خود هستند، این مجتمع ها را به عنوان فضایی پاکیزه، امن و تحت کنترل برای فرزندانشان در نظر می‌گیرند. 

اقتصاد 

مدیران و مالکان مجتمع‌های چندمنظوره در دنیا به تجربه دریافته اند که در این مراکز بایستی نگاهی فراتر از کسب درآمد داشت و با رویکردی متفاوت و برنامه‌ریزی مداوم و منسجم، پاسخگوی طیف وسیعی از جامعه بود و در تعامل مستمر با این طیف، علائق آنها را پوشش داد. در این راستا، و در جهت رسیدن به این فلسفه و خواسته اصلی از ظهور این مراکز، رویکرد صاحبان و بهره¬برداران این مجتمع¬ها صرفاً سودجویی نبوده و در عمل متصدیان واحدهای مستقر در این مجموعه‌ها، عمدتاً درصدی از فروش خود را به عنوان اجاره¬بها پرداخت میکنند. این شیوه، برخلاف شیوه مرسوم پرداخت اجاره‌بهای ثابت ماهیانه، موجبات فراغ بال متصدیان واحدهای تجاری در ارائه خدمات به مشتری بوده و در نتیجه از تعیین قیمت¬های گزاف برای اقلام و کالاها خودداری می نمایند. 

 

در سطح ملی نیز مجتمع¬های چندمنظوره تجاری، فرهنگی، تفریحی و ورزشی، مسلماً نه تنها موجب افزایش و رشد روزافزون تولیدات داخلی می¬گردد، بلکه در عرصه رقابت با تولیدات و محصولات معتبر، قطع به یقیین کیفیت تولیدات داخلی نیز در بلند مدت ارتقاء یافته و امکان صادرات آنها فراهم می‌شود. بر اساس گزارش شورای بین‌المللی مراکز خرید، این صنعت در سال 2012 رقمی حدود 3/5 میلیون اشتغال مستقیم و یک تا دو میلیون اشتغال غیرمستقیم در اروپا ایجاد نموده است.  با عطف به این امر  در صورت مدیریت صحیح و سرمایه‌گذاری مناسب از سوی بخش خصوصی و با حمایت دولت، این صنعت نوظهور، بستری مناسب برای اشتغال و درآمدزایی در بدنه جامعه  می باشد. 

توریسم 

جاذبه فراوان مجتمع های تجاری- فرهنگی، ضمن جلب شهروندان مقیم داخلی یک کشور، بستری برای حضور و مسافرات توریستهای خارجی نیز می باشد. بنا به گزارش‌های موجود، در کشور انگلستان، مجتمع‌های چندمنظوره با ایجاد جاذبه‌های مدرنی از قبیل سینماهای چندبعدی، پیست‌های اسکی و هاکی، پارک‌های موضوعی و سالن‌های ورزشی در کنار فروشگاه‌ها توانسته‌اند، ضمن جذب شهروندان انگلیسی (توریسم داخلی) عاملی در جذب شهروندان سایر کشورها (توریسم خارجی) نیز باشند. در منطقه خاورمیانه نیز  دو کشور امارات متحده عربی و ترکیه با راه‌اندازی مجتمع‌های چندمنظوره موفقیت های فراوانی در جذب توریسم از کل کشورهای منطقه کسب کرده اند. هم اکنون شهر دوبی میزبان بزرگترین مجتمع‌های تجاری چندمنظوره در منطقه و جهان است و هر روزه پذیرای خیل عظیمی از مسافران از کشورهای عربی منطقه است. پیشرو بودن کشور امارات در حوزه مجتمع‌های تجاری و منافع مالی سرشار ناشی از آن، دیگر کشورهای عربی منطقه از جمله عربستان، بحرین و قطر را به تلاش برای راه‌اندازی مجتمع‌های چندمنظوره بزرگ و پیشرفته واداشته است. این کشورها با هدف ممانعت از خروج ارز از کشورشان و همچنین جلب توجه شهروندان منطقه، مجتمع‌های چندمنظوره بزرگی را در پایتخت‌های خود راه‌اندازی کرده‌اند. 

با عنایت به مراتب فوق، مقتضی است شرکت‌های خصوصی و فعالان صنعت ساختمان در کشورمان به صورت جدی و هدفمند وارد این حوزه نوین از صنعت توریسم شوند. متاسفانه آنچه که تاکنون در شهر تهران و همچنین سایر کلان شهرها به عنوان مجتمع‌های چندمنظوره ایجاد و افتتاح شده اند، دربردارنده همه فضاهای یک مجتمع موزون از قبیل مراکز تفریحی، فرهنگی، ورزشی و خدماتی نبوده و در عمده موارد فقط دارای بخش تجاری بوده و همین امر باعث شده است که نگاه مردم و شهروندان به این مجتمع‌ها، نگاه فرهنگی، مذهبی، ورزشی و هنری نباشد و بازدید از این مراکز صرفاً برای خرید کالا یا اقلام مصرفی صورت پذیرد. درحالیکه فلسفه وجودی چنین مراکزی، رشد هماهنگ و موزون تمام مراکز مورد نیاز شهروندان از قبیل مراکز فرهنگی، ورزشی، مذهبی، سالنهای همایش، باغ ایرانی،   سینماهای پیشرفته،  است. در صورت شکل گیری چنین فضایی است که شهروندان می توانند از حضور در این مجتمع ها لذت ببرند.  

بی‌گمان در صورت حمایت هوشمندانه دولت از شرکت‌های خصوصی فعال و علاقه مند در این زمینه جهت راه اندازی مجتمع های دارای مراکز فرهنگی، ورزشی، مذهبی، سالنهای همایش، تفریحی، باغ ایرانی، سینماهای پیشرفته، این ظرفیت در کشور وجود دارد که مجتمع‌هایی در حد استانداردهای جهانی  در کلان شهرها احداث شود. تاسیس این مجتمع‌ها ضمن جذب و جلب سرمایه و ارز به کشور، به یقین موجبات ارتقاء در زمینه های مختلف از جمله جایگاه صنعت طراحی، عمران، ساخت و تولید در کشورمان در سطح دنیا خواهد شد.